دانش‌پژوه، محمدتقي. "دبيري ونويسندگي". دوره9-10، ش101-118 (اسفند49 ـ مرداد51).

خلاصه: ش114 (فروردين51): 68-73. معرفي سي‌وشش مجموعه منشات وتعدادي تك سند ديگر (ازرديف101 تا136).

دبيري و نويسندگي (10)

محمد تقي دانش پژوه

101 – محمد صالح كنبويي لاهوري بهار سخن را در چهار چمن درنامه هاي درباري و دوستانه در 16 شوال 1065 در شاه جهان آباد آغاز و در 1074 به انجام رسانده است و در تاريخ 1072 و 1073 هم در آن ديده ميشود.

منير ابوالبركات بر آن ديباچه اي دارد وابوالفت مولتاني در 1074 آنرا كامل كرده است.

·           ايوانف 2 : 127 ش 144 .

·           ديوان هند 2090 مقابله شده و 2091 با تاريخ تأليف و 2092 مورخ 1098 .

·           موزة بريتانيا Or 178  (ريو 398) .

102 – شيخ محمد سعيد بن احمد سرهندي (1005 – 10079) مكتوبات دارد كه حكيم عبدالمجيد احمد سيفي آنها را گرد آورده و كتابخانة حكيم سيفي آن را در لاهور نشر كرده است.

( مجلة اداره تحققات پاكستان 2 : 3 و 4 ص 111)

103 – محمد امين بن عبدالفتاح و قاري طبسي يزدي زندة در 1078 و 1081 كه گلدستة انديشه را در دروازه برگ در اصفهان ساخته ودر روز دوشنبه 22 شعبان 1083 آنرا بانجام رسانده است.

(ذريعه 9 : 105 و 1277 و 18 : 211 – فرهنگ سخنوران 652) .

·           دانش سرا 150 قريب مورخ (نشريه 5 : 634) .

·           دانشگاه 2058 و 1 / 3402 .

·           ملك 1 / 3671 و ش 3736 مورخ 1195 .

·           موزة بريتانيا Or 3402 مورخ 1 شعبان 1115 (ذيل ريو ص 252 ش 399) .

104 – خليفه شاه محمد قنوجي پسر شيخ ابراهيم پسر شيخ جورسي در 1085 (مجموعه فضايل) جامع القوانين ساخته است در چهار فصل:

1 – مكتوبات

2 – رقعات

3 – در دو قسم: مراسلات تهنيت انگيز، مكاتبات تعزيت آميز.

4 – آداب والقاب.

و خاتمه كتاب در نامه هاي خود او.

چاپ شدة در كلكته بنام «انشاي خليفه» در 1834 و در لكهنو در 1846 و در كانپور در 1280 .

·           اومر ص 123 .

·           ايوانف 1 : 164 ش 375 و 2 : 130 ش 146 و 147 .

·           اورشليم مورخ 1258 (نشريه 5 : 109) .

·           بادليان 4 – 1391 (مورخ 14 رجب 1155 و روز دوشنبه 27 رجب 1163 ، دوتا بي تاريخ) .

·           پاريس بلوشه 705 .

·           پرچ ص 72 و 126 و 146 .

·           ديوان هند 2097 تا 2105 و 5 / 2118 پنج تاي نخستين مورخ 11 ج 2 / 1177 و 1187 و 1190 و 9 ع 1 سال سوم و 15 صفر 1215 .

·           كپنهاك ص 27  ش 73 فهرست.

·           كيمبريج برون ص 4 – 283 و 2 – 191 .

·           ليدن 1 : 176 .

·           ماكنزي (مجموعه -) 2 : 136 .

·           موزة بريتانيا مورخ 1783 (1 : 414) .

·           مونيخ ص 123 .

·           مهرن ص 27 .

105 – منشآت: چند نامه دربار مقولي هند، تعريف متهرا Mathura در اگراه كنار رود جمنا Jamna ، توصيف شاه جهان آباد، نامه هاي ديگر ، از جامع القوانين ميان شيخ محمد (خليفه شاه محمد قنوجي) ساخته 1085، نامه هاي ديگر ، نازونياز مجنون رفيقي، رقعات انشاء مير.

·           ديوان هند2118 .

106 – جامني بهان راي مكتوبات شاهي خود را در 1094 در سي وچهار فصل هريك دربارة يك مضمون ساخته و فهرست فصلها را در ديباچه گذارده است.

·           آصفيه ش 301 انشاء (1 : 78) .

107 – منشي ملك زاده در نگارنامه خود نامه ها و فرمانها و پروانچه ها و سندها و نوشته هاي رسمي دربار اورنگ زيب را گذارده است وآن در دو دفترست و دومي آن بسيار مهم است. آنرا رقعات منشي و كارنامة منشي ونگارنامة منشي هم ميخوانند . او آنرا در 1095 ساخته و در ديباچه از برخي منشيان ياد كرده با سرگذشت آنها. در دفتر نخستين آن كه در چهار صفحه است منشآت خود او است. دومين دفتر آن در پنج صحيفه است از منشيان ديگر ايران و هند از خواند مير تا مير رضا.

·           بادليان ش 1396 .

·           موزة بريتانيا ‌Or 1735 (ريو 985) .

108 – ناظر الممالك حاجي عبدالعلي تبريزي منشآت دارد ودر آن نامه هاي دربار عبدالله قطب شاه (1035 – 1083) و ابوالحسن قطب شاه (1083 – 1098) و اميران دربار حيدر آباد را گذارده است.

موزة بريتانيا Add 6600 مورخ ج 2 / 1197 (ريو 398) .

109 – حيدربن ابوالقاسم ايواغلي بنام شاه صفي و شاه عباس دوم مجمع الانشاء يا طهماسب نامه در دو جزوو خاتمه ساخته است، آن را در نسخة جامة مراسلات اولوالالباب (ريو – گرجستان – بانكيپور) هم خوانده اند ولي درست نيست چه اين عبارت در آن در وصف پيامبر است نه نام اين كتاب . (فهرست فيلمها ص 181 و 249) .

·           آصفيه 1214، ج 1 تا نامه هاي شاه عباس در 691 ص 25 س (قهرست حصة 1 ص 238) بنام عبدالحسين بن ادهم نصيري منشي كه مي بايستي ذيل او هم با آن باشد، چه به دستور شاه سلطان حسين گرد آمده است و رويهم بايد دو جلد باشد (مانند ريو ص 80) .

·           بانكيپور 11 : 7 .

·           بياني (فهرست فيلمها ص 181) .

·           دانش سرا (نشريه 5 : 635) .

·           ديوان هند 2067 و 2068 .

·           خان ملك ساساني (نشريه 5: 115) .

·           گرجستان بنياد كيكلدزه PK 21 / 55 ص 96 فهرست.

·           ملك 6323 مورخ 1006 و 3846 (مانند مجمع الانشاء است) .

·           ملي تهران ش 1071 / 1077 (12 دفتر ثبت) نستليق شدة 11 و 12 (معارف 1 : 177 ش 143) .

موزة بريتانيا Add 7688 (ريو 1 : 390) و Or 3482 (ذيل ريو ص 352 ش 398) و Add 7654 (فهرست تركي ريو ص 83 – 87) .

110 – محمد داراشكوه و برهان الدين رامپوري مكاتبات و نامه نگاريها به هم ديگر دارند.

·           افغانستان (فهرست بور كوي ص 61) .

111 – شاه دخت زيب النساء بيگم مخفي جواهر رقم رنگين نويس مريد خواجگان جويباري و دختر عالم گير پادشاه هند و دل رس بانو بيگم دختر شاه نواز خان صفوي (10 شوال 1028 – 1114) زيب المنشآت دارد كه ميرزا خليل آن را گرد آورده نيز جنگي كه روزي از دست كنيزش در آب افتاده و تباه شده و يك مرقع نمونه هاي خطوط خطاطان و خوشنويسان و نقاشان معاصر كه آنهم از دست رفته ولي ديباچة آن كه ملا رضاي راشد آن را نوشته بود در كتابخانه خدابخش پتنه هست.

(خوشنويسان بياني ص 222 – تذكره شعراي كشمير اصلح ميرزا ص 109 و 189 و 279 و 607 و 610 ) .

112 – علاءالدين محمد بن حافظ درويش محمد كتاب الوثائق و جامع الوثائق نگاشته است.

·           افغانستان (ص 319 فهرست) .

113 – آقا محمد معنياي اردوبادي پسر حاجي محمد خان در 1109 منشآت و منظومات گرد آورده است.

·           دانشگاه 2591 .

114 – اعتمادالدوله ميرزا محمد طاهر وحيد پسر محمد حسين  خان قزويني واقعه و مجلس نويس و منشي (1051 – 1112) منشآت دارد بنام شاه عباس دوم كه بارها در كلكته و كلهنو و تهران چاپ سنگي شده است (استوري315:1 – 1519 و 2843 – نشريه 2 : 48 – تذكره خوشنويسان هفت قلمي ص 117 – خوشنويسان بياني 784 – ذريعه 9 : 1266 – فرهنگ سخنوران ص 647) .

·           آستان قدس ش 116 .

·           ادبيات تهران ش 133 ج (1 : 472) .

·           بادليان 8 – 1387 .

·           بنگال ش 6 – 1955 (ايوانف 4 : 18) .

·           دانشگاه 5605 (104 نفيسي از سدة 12) با عنوانهاي فصل و بابت و قسم و كتابت و رقعه و تا پانزده فصل دارد و آشفته است وش 8235 با تاريخ 1217 .

·           ديوان هند (فهرست برون ورس ص 113 و 190) .

·           رشت ش 189 (فهرست فيلمها ص 210) .

رهاتسك ص 61 س 2.

·           كمبريج (ذيل فهرست برون 2 : 703 و 1259) .

·           مجلس 5162 (14 : 245) .

·           ملك 1 / 2361 در سه بخش فارسي و عربي و تركي.

·           موزة بريتانيا (1) Or 1754 / 1 , Add 7690 (ريو 810 و 1091) .

115 – ضوابط عالم گير، راهنماي درباري و ديواني است از سال 1101 و دربارة وضع اجتماعي و حقوق و اداري هند.

·           موزة بريتانيا (ريو 989).

116 – مكاتيب و منشآت محممد يوسف منشي لاهيجاني وسايل همداني و ميرزا كاظم وزر و طغرا و مسيحاي كاشاني واعتمادالدوله در بياض مرتضي قلي خان شاملو مورخ 1102 .

·           گلستان ش 751 (ص 609 فهرست) .

117 – ليكهراج منشي مفيدالانشاء دارد كه كامپاتراي با كمك آخوند سعيد اشرف مازندراني در 1110 آن را گرد آورده و نامه هاي كامكار خان و علي قلي خان در آن هست.

·           بادليان 1399 مورخ 19 محرم 1191 فصلي برابر با 14 دسامبر 1783 در عظيم آباد.

118 – محمد صادق انباله اي در گذشتة 1129 در 1115 در آداب عالم گيري مكاتيب و منشآت شيخ ابولفتح عنايت الله قابل خان منشي ممالك كه از طرف شاهزادگان و اميران و حكام و صوبه داران را گذارده و در پايان آن سرگذشت شاه جهان و شاهزادگان و خاندان تيموري را كه خود نوشته است آورده است.

·           آصفيه ش 86 انشاء نوشتة 1116 و ش 294 انشاء نوشته 1188 (1 : 66) .

119 – منشي الممالك مير منشي والا شيخ ابوالفتح قابل خان تتوي در گذشتة 3 – 1072 كه آداب عالم گيري بنام اورنگ زيب ساخته وشيخ محمد صادق مطلبي نسب سرهندي در گذشتة 1 محرم 1129 به درخواست پسرش محمد زمان در 1115 آن را گرد آورده است، چند بار در هند بچاپ رسيده است.

·           آصفيه 294 انشاء (1 : 660) و 186 انشاء (1 : 66) .

·           بنگال 9 – 287 فهرست ايوانف (1 : 156) .

·           ديوان هند ش 3 – 371 .

·           موزة بريتانيا مورخ 1125 (ريو 1 : 399) .

120 – محمد جعفربن محمد فاضل بنجوري يا بينجوري لكهنوي در انشاء عجيب خود ترسل و نمونة نامه ها گذارده و آن در سه نوع است : مكتوبات، مراسلات، رقعات، بيشتر آنها خصوصي است و عادي، به سال 1118 آن را ساخته است.

·           ايوانف ش 380 (1 : 166) و 958 (4 : 20) .

121 – شيرعلي شير حملة قيصر پوري لاهوري شاگرد حاجي محمد يوسف نقش بندي در انشاء فيض بخش    نامه هايي گذارده و مانند مدخلي است در ترسل و در سال 51 عالم گيري در 1118 تأليف شده و برخي از       نامه هاي آن تاريخ 1180 و 1190 هم دارد كه بايد بعدها در نسخه افزوده باشند.

·           ديوان هند ش 2111 مورخ 1190 بنگالي (1197) .

122 – نعمت خان عالي (در گذشتة 1120) منشآت داد كه از آها است حسن و عشق او و منثورات عالي به نظم و نثر با ديباچة ديوان او و بندي در پزشكي و وقايع حيدرآباد.

·           ادبيات ش 144 حكمت.

·           بانكيپور 9 : 105 ش 878 .

قاهره 2 : 195 .

موزة بريتانيا (ريو 796) .

123 – مادهورام دبير لطف الله خان پسر سعد الله خان نامه هاي ديواني اواخر دورة مغولي هند پايان فرمانروايي اورنگ زيب و نامة خود را در انشاء خود ساختة 1120 گنجانده است، دو فصل در آن هست.

1 – عرايض و احكام و اوامر و خطوط.

2 – نامه هاي دوستانه.

با نامه هاي خصوصي مؤلف و آن در 1120 تأليف شده و در لكهنو بسال 1844 بچاپ رسيده است.

·           بنگال ش 150 ايوانف (2 : 141) و ش 791 ايوانف (3 : 26) .

·           كيمبريج برون 1 : 1120 و 2 : 811 – 120 .

124 – دستورالعمل ، يادداشتهاي رسمي مربوط به فرمان روايان محلي و گزيده اي از كتب تواريخ است، به ترتيب تاريخي و سال شماري از راجه هاي پيش از اسلام دهلي تا سال 1126.

·           ايوانف 1 : 166 ش 381 .

125 – عبدالرحمان بن شيخ برهان سيكري وال مفتاح المواصلات داردكه فرهنگ تاريخ مكاتبات علامي است به ترتيب تهجي و شرح عبارتهاي عربي آن و ساختة در 1127. گويا جز فرهنگ مكاتبات ياد شده در ذيل ريو ش 4 و 2 / 169 .

·           ايوانف 2 / 123 ش 136 و 3 : 21 ش 785 .

126 – شرف الدين علي بن عبدالمحسن موسوي شهرستاني اصفهاني مخاطب به احترام خان فرخ شاهي از درباريان فرخ سير و بخشي كشمير به خواهش مهارت خان در 1129 «در منثور لطيف» ساخته وآن منشآت و     نامه ها است.

·           بانكيپور 9 : 102 ش 875 .

127 – سيد محمد ضياء حقاني در انشاء زر بخش خود نامه هاي ديواني و درباري و فرمانها و يادداشتهايي گذارده از زمان عالم گير و مربوط به سرزمين بنگال و بهار و آن را در 1130 در دو قسم: خطاب سلطان به سلطان، فرمانهاي شاه و نشانهاي شاهزاده ها و عرضه داشت و پروانة خدمات، ساخته است.

·           ديوان هند ش 2114 مورخ 1172 .

128 – علي اكبر محمد امين باخرزي اكابر خان منتخب والا دارد در نامه هاي منظوم در چهل فصل و آن را در 1130 ( = نام كتاب) ساخته است.

·           ديوان هند 2113 بي تاريخ.

129 – سيد اشرف خان ميرمحمد حسيني هروي سر هندي رقائم كرائم دارد داراي نامه هاي اورنگ زيب به پدر وي سيد عبدالكريم امير خان هروي سرهندي در گذشتة 1131، او آنرا پس از مرگ پدر خودش گردآوري كرده است.

·           افغانستان نسخة پرونتا (راهنماي كتاب مقالة نگارنده دربارة نسخه هاي افغانستان) .

·           ايوانف 1 : 167 ش 383 .

·           بادليان ش 253 .

·           ديوان هند 8 – 375 .

·           موزة بريتانيا (ريو 400 نسخه هاي نوشتة در ع 2 / 1214 در لكهنو و ج 2 / 1239 ).

130 – عنايت الله خان پسر ميرزا شكر الله وقايع نگار بيست و هشت سال پادشاهي اورنگ زيب ودرگذشتة 1179 كه كلمات و توقيعات و يادداشتهاي اورنگ زيب در دوران آخر پادشاهي او را در منشآت خود گردآورده و آن را بسال 1131 تأليف كرده و نامش كلمات طيبات است. (آصفيه 1 : 72) .

بنام رقعات عالم گير در لكهنو در 1260 و در لاهور 1821 چاپ شده است.

·           ايوانف 1 : 167 ش 382 .

·           بادليان 248 تا 251 .

·           بهار 1 : 209 ش 272 .

·           ديوان هند 4 – 373 .

·           موزة بريتانيا Add 26232  ( ريو 401) .

131 – جوت پركاس كه پسر ملّراي شوقي از درباريان نواب حفظ الله خان ودر گذشتة 1119 (بخلد پيوسته) بوده است گلدستة سخن دارد كه در آن منشآت و نامه هاي همين شوقي پدر خود را در دو طبقة منظوم ومنثور گرد آورده است و تاريخ آن 1132 (بين گلشن بي خزان) است.

·           بانكيپور 9 : 103 ش 876 .

132 – منشي رام سينگه Ram Singh منشي نظام الملك آصف جاه در گذشتة 1161 در 1129 در هفتاد سالگي گلشن عجائب ساخته و نامه هاي او و ميان فرخ سير (1124 – 1131) و محمد شاه (1131 – 1161) را در دو بخش در آن گذارده است.

·           اسوارت ش 9 ص 89 .

·           ايوانف 1 : 170 ش 392 مورخ 1172 .

·           موزة بريتانيا Add 26236 (ريو 402) .

133 – ساطع كشمير زندة در زمان بهادرشاه تا 1136 منشآت دارد.

·           اسپرنگر ص 123 .

·           ديوان هند 2942 .

134 – تهوري مل Thurimal تمكين منشي گلدستة فيض دارد كه پسر پسرش پوران چند سرشار پسر بختمل در شش فصل بسال 1139 آنر تحرير و نشر كرده است.

·           موزة بريتانيا Or 1809  (ريو 987) .

135 – جنگ داراي نامه ها و منشآت و وقف نامه ها مورخ 1063 – 1141 .

·           مجلس ش 3455 (10 : 1334 و 1385) .

136 – خان زادخان امان الله حسيني در گذشتة 1044 تا 1046 رقعات دارد كه در كلكته و در لكهنو به سال 1269 چاپ سنگي شده است، او مؤلف چهار عنصر دانش است (ريو 509) .

·           ايوانف 3 : 22 ش 3 / 787 و 4 : 16 ش 951 .

·           بانكيپور ش 270 .

·           برون كيمبريج 2 : 699 .

·           پرچ 129 .

·           ديوان هند 7 / 1763 و 1893 و 2077 و 2934 .